نقطه آغازین آموزش و پرورش نوین در ایران از دوره قاجار شکل گرفت. اعزام دانشجو به خارج از کشور، تأسیس دارالفنون و تصویب قانون تاسیس وزارت معارف از جمله عوامل مؤثر در شکل‌گیری نهاد آموزش نوین در ایران بود. در این میان نقش افراد تأثیرگذاری مانند «میرزا حسن رشدیه» را نمی‌توان نادیده گرفت. با آغاز به حکومت رسیدن رضاشاه، سیستم آموزشی کشور به شکل کشورهای اروپایی درآمد و آموزش به صورت رایگان در دسترس همه قرار گرفت. دانشگاه‌ها و دانش‌سراهای مدرن، هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و صنعتی، دانشسرای عالی و دانشگاه تهران به وجود آمدند. موزه ایرانک به سبب اهمیت آموزش و پروش در سیر تکوین فرهنگ کودکی بخش ویژه‌ای را به پاسداشت افراد تأثیرگذار این حوزه اختصاص داده است.
میرزا حسن رشدیه
میرزاحسن تبریزی، پایه‌گذار نظام آموزشی نوین ایران در 1230 شمسی در تبریز در به دنیا آمد. او در دوره جوانی، نزد پدرش علوم دینی خواند . میرزاحسن در همان جوانی با خواندن روزنامه‌هایی مانند «ثریا» با فرهنگ و آموزش و پرورش نوین آشنا شد. او با سفر به ترکیه عثمانی (استانبول، قاهره و بیروت) و تحصیل در دارالمعلمین فرانسه در حوزه تعلیم و تربیت دانش فراوانی کسب کرد. رشدیه بعد از بازگشت ابتدا در منطقه ققفاز و ایروان به تاسیس مدرسه پرداخت. سپس به درخواست ناصرالدین‌شاه به تبریز آمد و مدرسه‌های جدید راه انداخت. اما در این مسیر همواره مخالفانی سرسخت داشت و رنج زیادی دید. دو کار بزرگی که میرزاحسن رشدیه برای آموزش و پروش ایران انجام داده، یکی ایجاد نظام مدارس به شیوه‌ی نوین و دیگری ابداع الفبای صوتی یا آموزش الفبا بر پایه آوای واک‌ها است که همچنان در روش‌های تدریس به کار می‌رود.
میرزا حسن رشدیه بنیانگذار آموزش نوین در ایران
تربیت بدنی و ورزش آموزش و پرورش نوین
نخستین گام‌ها برای تربیت بدنی و ورزش در آموزش و پرورش به سال 1290 شمسی برمی‌گردد. پس از آن سال 1306 قانونی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که درس ورزش و تربیت بدنی در همه مقاطع تحصیلی اجباری شد. اما از سال 1314 با تربیت آموزگاران تربیت بدنی این قانون به صورت گسترده به اجرا درآمد.
سپاه دانش
ایده شکل‌گیری سپاه دانش، پاسخ به نیاز گسترده برای ریشه‌کنی بی‌سوادی در جامعه آن روز ایران بود که به نرخ 85 درصد می‌رسید. این ایده از پرویز ناتل خانلری ادیب برجسته بود. او پیشنهاد داد برای مبارزه با بی‌سوادی گسترده در روستاها از سرباز- معلم‌ها بهره بگیرند. پس از تصویب این برنامه، جوانان دانش‌آموخته دوره متوسطه در هنگام خدمت سربازی، پس از یک دوره چهار ماهه آموزشی به روستاها فرستاده شدند و به عنوان آموزگار مشغول به خدمت شدند.
لوحه های تصویری در الفباآموزها
در کتاب‌های الفبا‌آموز، لوحه های تصویری برای صوت آموزی حروف الفبا و آموزش واژگان پایه به کار می‌رفتند. در کتاب الفبا‌آموز ، تصویرها به شکل لوحه‌های تصویری موضوعی در پی هم آمده اند که کودک با ساختن جمله برای هر تصویر، دامنه واژگان خود را گسترش می‌دهد.
لوازم تحریر دانش‌آموزان در زمان گذشته
مدارس فرهاد و مهران
در دهه 1330 گامی بزرگ در جهت باز شدن فضا برای طرح ایده‌ها و اندیشه‌های نو در آموزش و پرورش برداشته شد. برآیند آن پایه‌گذاری شماری از آموزشگاه‌های پیشرو با ایده‌های خلاق بود که از سوی آموزشگران و مربیان برجسته شکل گرفت. سرآمد این آموزشگاه ها یکی مدرسه « فرهاد » با مدیریت توران میرهادی بود و دیگری مدرسه « مهران » که توسط معصومه سهراب و یحیی مافی در آن زمان تاسیس شد. در این مدارس اندیشه‌های مدرن و روز آموزشی دنیا اجرا می‌شد.
جبار باغچه‌بان
جبار عسکرزاده در ایروان به دنیا آمد. پدرش معمار و قناد بود. در کودکی به خاطر سخت‌گیری پدر از تحصیل محروم ماند اما در مسجد پیش یک روحانی علوم قرآنی آموخت. بعدها موفق به یادگیری زبان فارسی شد. باغچه‌بان بنیانگذار اولین آموزشگاه کودکان با نیازهای ویژه در ایران و پایه‌گذار نظام آموزشی ناشنوایان است. جبار باغچه‌بان در تبریز کودکستانی را با عنوان باغچه اطفال دایر کرد. در آنجا با سه کودک ناشنوا کارش را آغاز کرد. بعدها کارش را گسترش داد و کتاب‌های ویژهٔ کودکان را با نقاشی‌هایی که خودش می‌کشید، چاپ کرد.
جبار باغچه‌بان بنیانگذار مدارس ویژه ناشنوایان
محمد بهمن بیگی
محمد بهمنبیگی (1298-1389)، بنیانگذار و ترویج‌گر آموزش و پرورش عشایری، فرزند ایل قشقایی بود و در سیاه‌چادر به دنیا آمد. او پس از پایان دورهٔ کارشناسی حقوق در دانشگاه تهران، در زمینه برپایی مدرسه‌های سیّار برای کودکان ایل آغاز به کار کرد. او در این مسیر از دختران عشایری کمک گرفت و نخستین مرکز تربیت معلم عشایری را تاسیس کرد. بهمنبیگی با تهیه یک برنامه دقیق، مطابق با نیازهای ایل و بهره‌گیری از تجربیات شخصی آموزش در حین کوچ به مدلی یگانه در تعلیمات عشایر رسیید او از به عنوان پدر آموزش و پرورش یاد می‌کنند.
قسمت‌های دیگر موزه را در لینک‌ها زیر ببینید: